|
نكتههايي دربارهي حكومت دستنشاندهي
پيشهوري در آذربايجان
(مجلهي ايرانشناسي،
سال يازدهم، ص 699-702)
+ اسلامپناهي پيشهوري و حزب دموركات آذربايجان:
پيشهوري پس از انجام [يافتن] انتخابات «مجلس ملي»، در اطلاعيهاي، «دوران جديدي
از تاريخ فرقهي دموكرات آذربايجان» را با اين عبارت اعلام كرد: «اذا جاء
نصرالله والفتح و رأيت الناس يدخلون في دين الله افواجا. آذربايجان دورهي
تاريخي نويني را آغاز كرده است …» [روزنامهي آذربايجان، شمارهي 69، 12 آذر
1324] (ص 126).
اقدام ديگري كه دموكراتها به خاطر كسب حمايت عناصر مذهبي انجام دادند، رفع
ممنوعيت از اعمال معين مذهبي بود كه از اوائل دورهي به سلطنت رسيدن رضاشاه
ممنوع شده بود. اين اعمال از جمله شامل سنن مذهبي مرسوم مثل سينهزني، زنجيرزني،
قمهزني و تعزيه به ويژه در اوج عزاداريهاي ماه محرم بود. به علاوه، حق زنان به
پوشيدن چادر كه رضاشاه آن را در دههي 1930 (دي 1314) غيرقانوني ساخته بود،
دوباره اعاده شد. وابستهي مطبوعاتي امريكا در اين هنگام از تبريز ديدار كرده
است، در يكي از گزارشهاي خود يادآور شده است: «بيفايده نيست گفته شود كه
دموكراتها، اعادهي رسوم و مراسم مذهبي را به صورت آزاد تشويق ميكنند و در حال
حاضر، آنان خود در مراسم عزاداري محرم شركت مينمايند … موضع دموكراتها در
تساهل مذهبي، به وضوح براي خرسند ساختن مراجع مذهبي بود كه هرگز ناخشنودي خود را
از دموكراتها پوشيده نساخته بودند. دموكراتها با در اختيار گرفتن تني چند از
ملايان و با جلوگيري نكردن از مراسم سنتي مذهبي، كوشيدند تا راه سازشي با
روحانيان بگشايند» (ص 162) (همه به نقل از: تورج اتابكي، «آذربايجان در ايران
معاصر»، ترجمهي محمدكريم اشراق، تهران، 1376).
+ به نوشتهي دكتر جهانشاهلو (معاون پيشهوري)، كه خود از نزديك شاهد ماجرا
بوده است توجه بفرماييد:
«بعد از عبور ارتش از قافلانكوه و حركت به سوي تبريز، سرهنگ قلياف افسر سازمان
امنيت شوروي، كه پس از آتاكيشييف، سركنسول شوروي در تبريز، همه كاره و ناظر بر
كارهاي فرقه بود، به دستور باكو مصلحت ديد محمد بيريا را كه با دار و دستهي
دكتر جاويد و شبستري، هواخواه حل مسالمت آميز و دريافت امتياز نفت براي روسها
بود، صدر فرقهي دموكرات بگذارد و آقايان پيشهوري، پادگان و مرا به اين عنوان
كه مخالف حسن نيت قوام السلطنه هستيم به باكو تبعيد كند … ما همراه با پيشهوري
با قرار قبلي به سركنسولگري شوروي نزد آقاي سرهنگ قلياف رفتيم … آقاي پيشهوري
كه از روش ناجوانمردانهي روسها سخت برآشفته بود، از آغاز به سرهنگ قلياف
پرخاش كرد و گفت شما ما را آورديد ميدان و اكنون كه سودتان اقتضا نميكند،
ناجوانمردانه رها كرديد. از ما گذشته است اما مردمي را كه به گفتههاي ما سازمانيافتند
و فداكاري كردند، همه را زير تيغ داديد، به من بگوييد پاسخگوي اين همه
نابساماني كيست؟ آقاي سرهنگ قلياف كه از جسارت آقاي پيشهوري برآشفته بود و
زباناش تپق ميزد، يك جمله بيش نگفت: "سني گتيرن، سنه ديير گت" [= آن
كسي كه تو را آورده به تو ميگويد برو!] و جملهي ديگري هم به آن افزود كه ساعت
8 شب امروز رفيق كوزلاف بيرون شهر در سر راه تبريز - جلفا منتظر شماست و از جا
برخاست و دم در ايستاد». (دكتر نصرتالله جهانشاهلو: «ما و بيگانگان»، برلين،
1982م.، ص 385؛ به نقل از: مرتضا زربخت «نقدي بر درد زمانه»، مجلهي بخارا،
شمارهي 2، مهر و آبان 1377، تهران، ص 1-200).
+ گلهي پيشهوري از استالين:
هنگامي كه استالين مطمئن شد كه امتياز نفت را به دست آورده، دستور خروج ارتش سرخ
را از ايران صادر كرد، آن وقت بود كه پيشهوري احساس كرد پشتاش خالي شده و طي
نامهاي به استالين اظهار گله كرد. اسنادي كه اخيراً از آرشيو شوروي سابق به دست
آمده، پاسخ استالين به پيشهوري را برملا ميكند. اينك قسمتي از نامهي استالين
[كه] مربوط به سازش شوروي با قوام است، در اين جا نقل ميكنيم:
«رفيق پيشهوري … در ايران هيچ گونه بحران عميق انقلابي وجود ندارد. تعداد كارگران
ايران اندك است و از سازماندهي ضعيفي برخوردارند. روستاييان ايراني هنوز فعاليت
جدياي از خود نشان نميدهند. ايران درگير يك جنگ با يك دشمن خارجي نيست كه يك
ناكامي نظامي بتواند محافل انقلابي [ارتجاعي!] ايران را ضعيف كند … تا زماني كه
نيروهاي شوروي در ايران بودند، شما فرصت داشتيد كه مبارزه را در آذربايجان پيشبرده
و يك نهضت دموكراتيك گسترده را با خواستههاي فراگير سازماندهي كنيد، ولي
نيروهاي ما ميبايست ايران را ترك كنند و [ترك] كردند. اكنون در ايران چه
[وضعيتي] داريم؟ نزاعي جريان دارد بين دولت قوام و محافل انگلوفيل ايران كه
نمايندهي ارتجاعيترين عناصر ايران هستند. قوام به هر اندازه كه در گذشته
ارتجاعي بود [اينك] بايد در دفاع از منافع شخصي و منافع كابينهاش هم كه شده
باشد، برخي اصلاحات دموكراتيك را مجري داشته و براي جلب حمايت از ميان عناصر
دموكراتيك ايران اقدام كند. در اين وضعيت تاكتيك ما چه بايد باشد؟ از او حمايت
كرده انگلوفيلها را منزوي ساخته و بدين ترتيب زمينهاي فراهم آوريم براي
دموكراتيزاسيون بيشتر ايران. كل توصيهي ما به شما بر چنين برداشتي استوار است.
البته ميتوان تاكتيك متفاوتي هم اتخاذ كرد. تف افكندن به همه چيز، قطع رابطه با
قوام و بدين ترتيب تضمين پيروزي مرتجعين آنگلوفيل، ولي اين را نميتوان يك
تاكتيك دانست. اين [تاكتيك] عملاً خيانت به اهداف خلق آذربايجان و دموكراسي
ايران است» (قسمتي از نامهي استالين به پيشهوري، 8 ماه مه 1946، به نقل از
مرتضا زربخت، همان، ص 200-198).
+ پس از گذشت [بيش از] 54 سال از حكومت پيشهوري، بد نيست ببينيم امروز طرفداران
آن حكومت چه ميگويند. سومين «كنگرهي جهاني آذربايجانيان» در دوم اكتبر 1999 در
شهر كلن آلمان برگزار شد. اظهار نظر دو تن از شركت كنندگان در اين كنگره كه از
مخالفان جدي دوران پهلوي اول و دوم و حكومت اسلامي هستند و از موافقان حكومت يك
سالهي پيشهوري در آذربايجان، جالب توجه است. يكي از ايشان گفته است كه «فضاي
كنگرهي شديداً نامطلوب بود و به گرفتاريهاي ملي خود آذربايجانيها توجهي نشد»
و ديگري اظهار داشته است «تصور من از اين كنگره غلط از آب درآمد». در اين كنگره
مانند دو كنگرهي قبلي، پرچم جمهوري آذربايجان (آذربايجان شوروي سابق) در صدر
كنگره قرار گرفته بود و نصب پرچم سه رنگ ايران حتا بيشير و خورشيد منع شده بود.
ناگفته نماند كه در دومين كنگرهي جهاني آذربايجانيان كه در شهر واشنگتن برگزار
گرديد، جلسه با پيام حيدر علياف رييس جمهور آذربايجان افتتاح گرديد … (ر.ك.
«اران قفقاز در صدد بلع آذربايجان»، ايرانشناسي، سال 10، شمارهي 1، بهار 1377،
ص 140-127). كوشش برگزار كنندگان اين گونه كنگرهها حداقل براي برقراري مجدد حكومت
دمكرات آذربايجان است. به اين اعلاميه توجه بفرماييد: «اطلاعيه - به مناسبت
فرارسيدن پنجاه و چهارمين سالگرد برپايي حكومت دموكرات آذربايجان و بزرگداشت
خاطرهي فداييان و جانبازان آن حركت بزرگ ملي و مردمي و ارج گذاردن به خون
شهيدان از دست رفته، يادبودي از طرف كنگرهي جهاني آذربايجانيان، واحد واشنگتن و
حومه، در روز شنبه 11 دسامبر 1999 ساعت هشت بعد از ظهر تا يازده همان شب برقرار
خواهد شد. از ميهمانان با چاي و شيريني پذيرايي ميشود. با شركت خود خاطرهي
مترقيترين حكومت منطقه را گرامي بداريم و در جهت برقراري مجدد آن بكوشيم. براي
كسب اطلاعات بيشتر با تلفن 2828-899 (301) تماس حاصل نماييد. برنامه به زبان
تركي آذربايجاني اجرا خواهد شد». (به نقل از: ايرانيان واشنگتن، شمارهي 77، 28
آبان 1378، ص 18).
|