حمید ملازاده

عصر روز بيستم آذر، محمد بي‌ريا، جانشين پيشه‌وري در اجتماعي كه در جلو كميته‌ مركزي تبريز برپا شده بود از بالكن ساختمان خبر ورود ارتش به آذربايجان را اعلام داشت و مدعي شد كه قواي اعزامي به آذربايجان فقط براي نظارت بر حسن انجام انتخابات به آذربايجان مي‌آيند. اما همه‌ي مـردم دريافتند كه كار از كار گذشته و حكومت دموكرات‌ها به آخر خط رسيده است.

 روز بيست و يكم آذر 1325 قرار بود شماره مخصوص روزنامه آذربايجان به مناسبت سالگرد حاكميت دموكرات‌ها بر آذربايجان منتشر شود. از سپيده‌دم در جلو چاپخانه روزنامه در انتظار تحويل روزنامه بودم ولي خبري نشد. بـا بالا آمدن آفتاب، اغتشاش در گوشه و كنار شهر ظاهر شد و دسته‌هاي مسلح به راه افتادند هر كجا از فرقه‌چي و مهاجر سراغي مي‌گرفتند دنبالش مي‌رفتند...

راديو تبريز مارش نظامي و سرودهاي اي ايـران و اي خاك تو مهد آزادگان را مي‌نواخت، هر چند بار نطق‌هاي حاج ميرزاعلي شبستري و دكتر سلام‌الله جاويد كه مـردم را به خويشتن‌داري و حفظ امنيت فرا مي‌خواندند از راديو پخش مي‌شد. اين هر دو، از بنيانگذاران حكومت يك ساله  دموكرات‌ها بودند و از بزرگان فرقه شمرده مي‌شدند. مي‌گفتند وقتي براي مذاكره به تهـران رفته بودند، مخفيانه بـا قوام‌السلطنه قرار و مداري گذاشته و امان‌نامه از ايشان گرفته بودند.

 فراريان 24 ساعت روي پل چوبي ارس براي عبور از مرز به انتظار بودند. سرانجام دستور باز كردن مرز از شوروي رسيد و انبوهي از فراريان كه تعدادشان از بيست هزار نفر تجاوز مي‌كرد از مرزهاي سرتاسري در قلمرو رودخانه ارس گذشتند.

منبع: سيري در كوچه‌هاي خاطرات (تبريز از شهريور 1320 تـا  انقلاب اسلامي)ـ

حميد ملازاده ـ انتشارات اراك ـ تبريز  1373 ص 105 ـ 104