مناطق موسيقي در پژوهشي برنامه سومين پيش ، چندي:اشاره
و "صحرا تركمن"موسيقي بررسي به كه -ققنوس -ايران
در داشت ، اختصاص "محجوبي نظرلي خليفه"استاد بزرگداشت
.شد برگزار هنري ، حوزه انديشه تالار
و حوزه موسيقي نظرواحد زير كه "ققنوس" برنامه‌هاي سلسله
برگزار -موسيقي‌دان و پژوهشگر -"درويشي محمدرضا" همت به
آخرين ديدار نيز و دريافت براي است مناسبي فرصت مي‌شود ،
ميراث زمان ، بستر در كه ايران شفاهي فرهنگ خنياگران
كوچ اينك و كشيده‌اند دوش بر را خويش eساله هزاران
..گويا اما خموش ، ناظرند ، بستر اين از را ايل باور ناگزير
گنج دنبال به موسيقي پژوهشگر "درويشي محمدرضا".
گوشه گوشه ايران ، فرهنگ از بخشي eشده فراموش خانه‌هاي
بهانه‌اي ققنوس برنامه سومين است ، پوييده را سرزمين اين
eدرباره گفتي و گپ و او با ديگر ديداري براي بود ديگر
!زده مه دشت موسيقي و تركمن ايل ميراث
وهنر ادب گروه
....ديار آن تاريخي ريشه و بگوييد "صحرا تركمن" از *
سال هزارواندي كه (Oguz-اغوزها) تركمن تيره‌هاي اسلاف *
دست به تركستان در رودسيحون سواحل در زيستن هنگام به پيش
بعد سال ششصد بودند ، گرويده اسلام دين به ساماني امراي
"صحرا تركمن"امروزه كه سكناگزيدند جغرافيايي محدوده‌اي در
.مي‌شود خوانده
(گلستان استان) مازندران شرق منتهي‌اليه در كه منطقه اين
است وسيعي ناحيه است ، واقع خراسان شمال از قسمتي و
شهرستان شمال ، از تركمنستان جمهوري مرزهاي به محدود
از البرز جبال سلسله و غرب از خزر درياي شرق ، از بجنورد
....جنوب
نزد آنان و مي‌نامند چه را تركمن خنياگران *
دارند؟ جايگاهي چه "صحرا تركمن"مردمان
شرقي تركان جزو ترك‌نژادان رده‌بندي در كه ها"اغوز" *
جنوب و چين غرب از حركت هنگام به مي‌آيند ، حساب به
به را دوره‌گردي خنياگران ميانه ، آسياي سوي به مغولستان
.مي‌شدند ناميده Ozan"اوزان" كه داشتند همراه
خود مردم مشقت‌هاي و رنج‌ها راوي و گويا زبان ها"اوزان"
"شامانيسم"آيين در عميقي ريشه كارشان كه ها"اوزان".بودند
در و مي‌سرودند حماسه‌ها ايل ، قهرمانان شان در داشت ،
ها"اوزان".بودند برخوردار ويژه‌اي احترام از مردم ، ميان
موسيقي بنيادي آثار تمامي پايه‌گذار و خالق مي‌توان را
بودند گذشته قرون سرايان تركي آنها ، .دانست ترك‌زبانان
كلماتي درقالب را انسانها بزم و رزم و شادي و سوگ كه
.مي‌داشتند بيان موزون آهنگ‌هايي و ساده
تركمن شفاهي فرهنگ شالوده ها"اوزان" ديگر عبارتي به *
جايگاهي بايد بنابراين.سرزمين آن عواطف راوي و هستند
است؟ اينگونه آيا باشند ، داشته ويژه
از بعد زبانان تركي فرهنگ در "اوزان" شاخص‌ترين بله ، *
دده -غورقوت داده)"آتا غورقوت"نام به شخصيتي اسلام ،
با "قورقود دده" كتاب در است ، (باباقورقود -قورقود
مذهبي ، رهبر پيشگو ، او ، كه است آمده "لوئيس جفري"مقدمه
قرن اوايل در اغوزها نقال و گرد دوره eخواننده اوزان ،
.است بوده هجري سوم
"گوسان"eواژه با مفهومي و لفظي تشابهي در "اوزان" واژه
و پارتي واژه‌اي "گوسان" كه مي‌دانيم و مي‌گيرد قرار
-پهلوي اصطلاح "هنياگر"-كهن فارسي در -"خنياگر" با مترادف
اصطلاح -"نواگر" -مانوي ميانه فارسي اصطلاح -"هنيواز"
دو تشابه.است بوده "چامه‌گو" و "رامشگر" و -ساساني متون
نظر از زبانان ترك "اوزان".است "گوسان" و "اوزان" واژه
و ارمني و پارتي"گوسان" مانند به هنري ، و اجتماعي عملكرد
خنياگراني گوسانها ، و اوزان‌ها.است بوده گرجي"مگوسني"
نوازي بداهه نوازندگي ، قدرت ;ويژه خصوصياتي با بوده‌اند
شعر سرودن در توانايي خواني ، بداهه و خوانندگي نيز و
و ملي اسطوره‌هاي نقال و گذشته افسانه‌هاي راوي بداهه ،
هدايت كل ، ودر برجمع رواني و معنوي نفوذ قدرت مذهبي ،
.است خصوصيات اين جمله از جامعه ، هنري و معنوي روحي ،
اهميتي آنان به كه بود خنياگران عملكرد از درجه همين
.مي‌بخشيد وصف غيرقابل
كجا از صحرا تركمن خنياگران براي "بخشي" eواژه اطلاق *
مي‌گيرد؟ نشات
"باغشي" يا "بخشي" صحرا تركمن در را ها"اوزان" امروزه *
آسياي در "گوسان" واژه كه پنداشت چنين مي‌توان.مي‌نامند
"اوسان" به محلي ، گويش‌هاي تاثير تحت و تدريج به مركزي ،
-مختلف دلايل به قرن‌ها از پس و شد تبديل "اوزان" سپس و
در خنياگر مفهومي و كاربردي اعتبار و كاركرد جمله از
به ارمني در ،"عاشيق" به تركي فرهنگ در واژه اين -جامعه
.است داده شكل تغيير "بخشي"به تركمني در و "آشوق"
بخشي‌ها ، پيدايش و اوزان‌ها نسل انقراض از پس "ظاهرا
عملكرد و يافت تفاوت حدودي تا هم كار محتواي و شيوه
بنيادي جنبه‌هاي اما محدودتر ، اوزان‌ها به نسبت بخشي‌ها
گمان.شد آنهامنتقل به زيادي حدود تا خنياگري ، سنت
سال تا 300 از 250 بيش عمري "بخشي" واژه كه مي‌رود
و شاعر) "فراغي مختومقلي" زمان در زيرا.باشد نداشته
دريك و معني يك به و معمول واژه دو هر (تركمن شهير عارف
صحرا ، تركمن بخشي‌هاي بنابراين.است مي‌رفته كار به شان
قومي گرچه كه هستند اوزان‌ها خنياگري سنت دهندگان ادامه
منطقه در اقامت قرن‌ها از پس اما مي‌آيند ، حساب به مهاجر
فارسي‌زبانان كنار در زندگي و تركمنستان و صحرا تركمن
ويژگي‌هاي قاطع حفظ با ايران ، و افغانستان تاجيكستان ،
فارسي فرهنگ‌هاي با تبادل و ستد و داد از خود ، موسيقي
.نماندند دور به زبانان ،
بخشي‌هاي هنر مي‌توان كه است ارتباطاتي چنين بستر بر
مرتبط ايران ، خنياگري سنت دهندگان ، ادامه با را تركمن
ايران ، خنياگري سنت وصف غيرقابل اهميت به توجه با و دانست
.مي‌شود روشن ميان اين در تركمن بخشي‌هاي اهميت و نقش
نظرلي"استاد از ققنوس ، پژوهشي برنامه سومين در شما *
آخرين و تركمني موسيقي "بخشي" بزرگترين عنوان به "محجوبي
منزلت و جايگاه از.كرديد ياد سرزمين آن موسيقي راوي
تركمن‌صحرا موسيقي در را او ويژگي‌هاي بگوييد "نظرلي"
.كنيد تبيين
مردم طرف از كه است عنواني خليفه و است خليفه "نظرلي" *
نورديده‌اند ، در را كمال مراحل كه هايي"بخشي"به تركمن
.مي‌شود اطلاق
و است ايران صحراي تركمن "بخشي" بزرگترين حاضر ، درحال او
و تركمنستان جمهوري در كه ايران در تنها نه او شهرت
.است پيچيده سالهاست مركزي ، آسياي
روشن هم به مرتبط نگاه دو با "محجوبي نظرلي خليفه" اهميت
:مي‌شود
ايران در تركمني سنتي موسيقي راوي آخرين و مهمترين نظرلي
تاريخي اسطوره‌هاي و حماسه‌ها بيانگر او ، گرم نفس كه است
فرهنگ در خنياگري سنت بازمانده تنها و تركمن‌ها فرهنگي و
قرون هاي"اوزان" گرم نفس كننده تداعي و ايران تركمني
شفا را ديده خلل انسانهاي جسم و روان كه است گذشته
.مي‌بخشيدند
و شخصيتي فردي ، خصوصيات زاويه از "نظرلي" به ديگر نگاه
معنويت همان eكننده تداعي طرفي ، از كه اوست دروني
در گرچه كه است گذشته قرون اوزان‌هاي معنوي وراهبري
محملي تركمن‌ها ، امروز eباخته رنگ و شده متجدد eجامعه
جنبه‌هاي به هنوز كه آنهايي چشم از اما ندارد ، تجلي براي
نگاهي انساني ، روح ويژه جنبه‌هاي و پديده‌ها آنچناني
و بيانگر ديگر طرف از و نيست پوشيده دارند ، جستجوگر
خصوصيات ايناست "آسيايي انسان" خصوصيات eكننده تداعي
چه هر وضوح با صحرا ، تركمن آخرين خليفه ،"نظرلي" در
.مي‌شود ديده بيشتر ،
بگيري انس او با و باشي او با را روزهايي كافيست
هيچ از حاكي كه را ساله مردي 70 بازيگوشي‌هاي تابتواني
eروزمره و متداول مظاهر از بسياري نگرفتن جدي و گرفتن
.ببيني عيان به او در است ، جهان
را رضا و تسليم تا شوي بهره‌مند او اعتماد از كه كافيست
نيز و كني روءيت او در تصوري ، غيرقابل بي‌نيازي صورت به
-انساني معنوي زندگي از جنبه‌هايي به را ايمان و اعتماد
.!ندارد خريداري امروزه البته كه
نيز شمرديم بر وآنچه هستند "محجوبي نظرلي" جملگي اينها
بر و برساز فني تسلطهاي مرز از كه كسي.است"نظرلي"كدام هر
و متداول انسانهاي مرز از كه كسي و گذشته خود eحنجره
روستاي در "نظرلي".است كرده عبور روزمره ، هاي"بخشي"
زندگي امكانات كليه از محروم "قوشان چاي" eدورافتاده
.است مشغول "بازي نظر" به آسيايي يك باآرامش اما امروز ،
شهرنازدار محسن